زمان مطالعه: ۵ دقیقه
از زمانی که انسان به فکر تامین امنیت خود و حفاظت از دارایی‌هایش افتاد، صنعت کلید سازی شروع شد. به تدریج استفاده از قفل و کلید به قدری رایج شد که این اشیا روی فرهنگ و باورهای مردم هم تاثیر گذاشتند.
برای اماکن متبرکه قفل‌هایی ساخته می‌شد که به عناوین و تصاویر مذهبی مزین بودند و انسان در نظر داشت که میتواند از قفل برای زیبایی بیشتر هم استفاده کند. از معروف‌ترین این قفلها می‌توان به قفل خانه کعبه در شهر مکه اشاره کرد که توسط حاج عبدالوهاب ریاحی چالشتری (معروف به حاج عبدالله ) ساخته شده است.
قفل و کلیدهای اولیه، بسیار ساده بودند؛ اما با گذر زمان، قفل‌های پیشرفته‌تر و یراق آلات درب بهتری ساخته شدند که از کیفیت و ایمنی بالاتری برخوردار بودند. بعدها حس زیبایی‌شناسی انسان به کمک او آمد و قفلها کارکرد تزیینی هم پیدا کردند.
با ما همراه باشید تا با تاریخچه کلید سازی در ایران آشنا شوید.
شروع کلید سازی در ایران و جهان
معمولا در دنیای باستان از چوب برای ساخت قفل استفاده می‌شد. اما بعدها با کشف فلز، کلیدسازی وارد مرحله جدیدی شد و قفلها شکل و شمایلی جدید پیدا کردند.
باستان‌شناسان قدمت استفاده از قفل و کلید را به دو هزار سال قبل از میلاد مسیح نسبت می‌دهند. در آن زمان ساکنان مصر و بین‌النهرین برای حفاظت از خزانه، انبارهای گندم و پرستشگاه‌های خود از قفل استفاده می‌کردند. با این حال، دقیقا مشخص نیست که قفل اولین بار توسط کدام تمدن باستانی ساخته شده است.
در ایران هم هزاران سال است که مردم با قفل و کلید آشنایی داشته و از آن‌ها برای حفظ امنیت استفاده می‌کنند. شواهد تاریخی نشان می‌دهد که تاریخچه کلیدسازی در ایران به 1800 سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد.
پروفسور رومن گیرشمن در چغازنبیل شوش یک قفل کلونی سنگی یافته که قدمت آن به 1300 سال قبل از میلاد برمی‌گردد. به گفته گیرشمن، این قفل با بست فلزی به یک درب چوبی وصل می‌شده است.
در موزه ایران باستان پیکره‌ای از یک شیر نشسته نگهداری می‌شود که از شوش به دست آمده است. در این پیکره سوراخی وجود دارد که احتمالا محل عبور یک چوب یا فلز بوده است. به اعتقاد باستان‌شناسان، این پیکره با شیری که در سمت دیگر دروازه قرار داشته، یک قفل کلونی را تشکیل می‌دادند.
در تپه سیلک کاشان هم کارشناسان موفق به یافتن دستبندی شده‌اند که برای اتصال قطعات آن از نوعی بست استفاده شده است.
شواهد مربوط به تاریخچه کلید سازی در ایران به شوش محدود نمی‌شود. اگر به تخت جمشید در شیراز سفر کنید، می‌توانید نقش گیره خنجری را مشاهده کنید که از آن برای تثبیت خنجر استفاده می‌شده است.
چالشتر، مرکز کلیدسازی در ایران
چالشتر، یکی از مشهورترین مراکز قفل‌سازی در ایران است. این منطقه در گذشته در فاصله هفت کیلومتری شهرکرد قرار داشته است. اما در حال حاضر به دلیل گسترش شهرنشینی، در شهرکرد ادغام شده است.
از دوران صفوی در این منطقه صنعت قفل‌سازی رواج داشته است. گفته می‌شود که یکی از خوانین چالشتر در شهر اصفهان این صنعت را آموخته است. سپس با تغییراتی که در قفل اصفهان ایجاد کرده، موفق به طراحی یک قفل زیبا و مستحکم شده است.
قفل‌های چالشتر از نوع قفل‌های لوله‌ای هستند. به طوریکه، لوله‌های فولادی، بدنه این قفلها را تشکیل می‌دهند. هر کدام از این قفل‌های دست‌ساز فقط با کلید مخصوص به خود باز می‌شود. در دهه 1330، بیش از 30 نفر در این منطقه به قفل سازی مشغول بوند.
قفل‌های چالشتری در مجموعه قفل‌های لوله‌ای قرار می‌گیرند. بدنه این قفل ها از لوله‌های فولادی می‌باشند. در گذشته برخی از آن‌ها از لوله تفنگ ساخته می‌شدند.
اولین کارخانه کلیدسازی در ایران
در سال 1279 هجری قمری، یک شرکت بلژیکی در تهران یک کارخانه تولید کلید خام تاسیس کرد. این کارخانه به دلیل عدم دسترسی به کلید خام نتوانست به کار خود ادامه دهد و فعالیت این کارخانه متوقف شد.
پس از چند سال، یک ایرانی این کارخانه را خرید و در سال 1309 هجری قمری آن را به شرکتی به نام «شرکت عمومی ساخت کلید و قفل در ایران» واگذار کرد. این شرکت هم به نتیجه مطلوبی دست نیافت و محل کارخانه را به فردی به نام حاج حسین امین الضرب فروخت. بدین ترتیب در این محل اولین کارخانه کلید سازی شهری تاسیس شد و شروع به کار کرد.
انواع قفل و کلیدهای موجود در بازار ایران
در حال حاضر، انواع مختلف قفل تولید می‌شود که از نظر کیفیت با هم تفاوت دارند. بنابراین، هر چقدر این محصولات از کیفیت بالاتری برخوردار باشند، برای تهیه آن‌ها باید هزینه بیشتری پرداخت شود. یک قفل با کیفیت باید فقط با کلید مخصوص به خودش باز شود. یعنی نباید امکان باز کردن آن با راه‌های دیگر وجود داشته باشد.
امروزه به کمک تکنولوژی‌های جدید قفل‌هایی تولید می‌شوند که در مقایسه با قفل‌های قدیمی ایمن‌تر هستند. اغلب قفل‌های جدید، الکترونیکی هستند. به عبارت دیگر، به جای کلید با رمز عبور، کارت، اثر انگشت یا تشخیص چهره باز می‌شود.
استفاده از قفل دیجیتال مزایای زیادی دارد. به عنوان مثال، زمانی که از این قفلها استفاده می‌کنید با مشکلاتی مثل شکستن کلید در قفل روبرو نمی‌شوید.
یکی از شرکت‌های ایرانی که در زمینه تولید دستگیره درب پیشرو بوده و محصولات متنوعی تولید میکند؛ شرکت HTNPrime است که سال‌هاست در صنعت قفل ایران فعالیت میکند.
کلام پایانی
کلیدسازی یک هنر به شمار می‌آید که در طول تاریخ به شیوه‌های مختلفی انجام می‌شده است. در گذشته، کلید سازی یک صنف مجزا محسوب نمی‌شد. به همین دلیل، معمولا این کار توسط آهنگران انجام می‌شد. اما به تدریج تاریخچه کلید سازی در ایران دچار تغییر و تحول شد. به طوریکه، امروزه مراکزی وجود دارند که به طور اختصاصی به کار کلید سازی می‌پردازند. بعضی از این مراکز به صورت سیار یا شبانه‌روزی مشغول فعالیت هستند.